Trasy

Początkowo dla księży diecezji żmudzkiej została przeznaczona szkoła w Worniach, założona w połowie XV w. Dopiero w 1623 r. powstały wszystkie budynki seminarium duchownego, w których dwieście lat później naukę rozpoczął biskup Motiejus Valančius. (pol. Maciej Wołonczewski). Wielki zwolennik trzeźwości, oświecenia i przemytu książek, który spędził tu większą część swojego życia, musiał opuścić Wornie w 1864 r., gdy z decyzji cara rosyjskiego seminarium przeniesiono do Kowna.

Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Worniach budowany i przebudowywany był nie raz. Świątynia, którą w XV w. postawiono po raz pierwszy, była wielokrotnie budowana i niekończona lub niszczona. Historia dziś stojącego kościoła zaczyna się pod koniec XVII w., gdy zbudowano, a na początku XIX w. odnowiono współczesny budynek kościoła pw. św. Apostołów Piotra i Pawła (później ogłoszonego katedrą).

Kościół pw. św. Aleksandra w Worniach, łączący w sobie cechy późnego litewskiego baroku i drewnianej architektury ludowej, możemy uważać za najstarszy na całej Żmudzi. Co prawda od 1417 r., gdy dzięki trosce Witolda Wielkiego zbudowano i poświęcono ten kościół, był on wielokrotnie niszczony i wymagał odbudowy.

Jeden z najstarszych kościołów na Żmudzi – kościół pw. Wszystkich Świętych w Łuknikach – powstał jeszcze na początku XV w., niedługo po tym, jak w 1413 r. odbył się chrzest Żmudzi. Wówczas z rozkazu Witolda Wielkiego na ziemiach tych miało powstać osiem kościołów, w tym jeden w Łuknikach. Pierwszy biskup diecezji żmudzkiej mieszkał właśnie tutaj.

Masakrą w lesie Rainiai nazywany jest masowy mord dokonany w nocy z 24 na 25 czerwca 1941 r. przez żołnierzy radzieckich na 76 więźniach politycznych przetrzymywanych w więzieniu w Telszach. Nocą żołnierze wywieźli aresztantów z więzienia, okrutnie torturowali i rozstrzelali bez wytoczenia oskarżeń.

W maju odbywają się nabożeństwa majowe (zwane też „majówkami”), ku czci Najświętszej Maryi Panny. Pieśni są śpiewane nie tylko w kościołach, ale i w domach wiernych. Mieszkańcy wsi i miasteczek wykonują je, zebrawszy się po pracy w polu lub w domu.

Kompleks budynków klasztoru bernardynów i seminarium duchownego w Telszach na Żmudzi jest jednym z najważniejszych kulturowo obiektów w regionie. Budowę klasztoru na brzegu jeziora Mastis zainicjowano jeszcze w XVII w. za zgodą ówczesnego króla Rzeczpospolitej Obojga Narodów, a w 1794 r. konsekrowano również kościół murowany, w którego powstanie mieli swój wkład najważniejsi właściciele ziemscy.

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Telszach, posiadający elementy stylu neogotyckiego, neobarokowego i neobizantyjskiego, jest jednym z najbardziej imponujących budynków należących do dziedzictwa religijnego Żmudzi. Kilkukrotnie burzony i znów odbudowywany kościół w XIX w. w końcu z rozkazu cara utracił nawet swoje ziemie, na których zamiast kościoła zbudowano cerkiew.

22 listopada 1883 r. w kościele we wsi Kęstaičiai miał miejsce konflikt zbrojny, w wyniku którego życie straciło 9 wiernych. Z rozkazu cara rosyjskiego kościół chciano zamknąć, czemu zaciekle sprzeciwiali się miejscowi wierni. Mówi się, że czuwano w kościele przez trzy miesiące, a gdy dowiedziano się o dacie przybycia gubernatora kowieńskiego Nikołaja Klingenberga, czekało na niego około 400 wiernych.